हिंदू धर्मातील कार्तिक एकादशी, जी देवउठनी एकादशी म्हणून देखील ओळखली जाते, हे एक अत्यंत पवित्र पर्व मानले जाते. यावर्षी देवउठनी एकादशी २३ नोव्हेंबर रोजी साजरी केली जाईल. या दिवशी भगवान विष्णू आपली चार महिन्यांची योग निद्रा संपवून जागृत होतात. या दिवशीचे महत्त्व, त्यासोबत होणारे विधी आणि धार्मिक परंपरा याबद्दल अधिक जाणून घेऊया.

देवउठनी एकादशी म्हणजे काय? (What is Devutthana Ekadashi?)

देवउठनी एकादशी म्हणजे चातुर्मास संपण्याचा दिवस. या दिवसापासून विवाह सोहळे आणि धार्मिक कार्य पुन्हा सुरू करण्याची परंपरा आहे. असा विश्वास आहे की भगवान विष्णू या दिवशी जागृत होऊन आपल्या भक्तांच्या इच्छांची पूर्ती करतात.

देवउठनी एकादशी २०२४ ची तारीख (Devutthana Ekadashi Date 2024)

या वर्षी देवउठनी एकादशी २३ नोव्हेंबरला आहे. शास्त्रानुसार, हा दिवस देवांच्या जागृतीचा दिन म्हणून मानला जातो, ज्याद्वारे नवीन धार्मिक कार्यांचा प्रारंभ होतो.

देवउठनी एकादशीचे धार्मिक महत्त्व (Religious Significance of Devutthana Ekadashi)

देवउठनी एकादशीच्या निमित्ताने भगवान विष्णू जागृत होऊन पुन्हा संसारातील कामकाजामध्ये प्रविष्ट होतात. या दिवशी व्रत धारण केल्याने मोक्ष प्राप्त होते. चातुर्मासाच्या काळात स्थगित झालेली धार्मिक कार्ये या दिवसापासून पुन्हा सुरू होतात.

देवउठनी एकादशीची कथा (The Legend Behind Devutthana Ekadashi)

पुराणांनुसार, भगवान विष्णूने चातुर्मासाच्या काळात क्षीरसागरात योग निद्रा घेतली होती. देवउठनी एकादशीच्या दिवशी ते जागृत होतात आणि देव आणि मनुष्यांच्या सर्व कामात सक्रिय होतात. या दिवशी भगवान विष्णूची विशेष पूजा करण्याची परंपरा आहे.

देवउठनी एकादशीचे विधी (Rituals of Devutthana Ekadashi)

• सकाळी स्नान: या दिवशी सकाळी पवित्र स्नान करून नवीन वस्त्रे परिधान करावी.
• विष्णू पूजन: भगवान विष्णूची पंचामृताने पूजा करावी आणि विविध प्रकारच्या फुलांचा अर्पण करावा.
• एकादशी व्रत: एकादशीच्या व्रतामध्ये उपवास धरणे आणि भगवान विष्णूच्या नावाचा जप करणे आवश्यक आहे.

देवउठनी एकादशीची परंपरा (Traditions of Devutthana Ekadashi)

या दिवशी विवाह, गृहप्रवेश, नामकरण, अन्नप्राशन इत्यादी मंगल कार्यांचे आयोजन केले जाते. विशेषत: या दिवशी तुळशी विवाह साजरा केला जातो. तुळशी विवाहाने देवउठनी एकादशीचे महत्त्व अधोरेखित होते.

देवउठनी एकादशी आणि ज्योतिषशास्त्र (Devutthana Ekadashi and Astrology)

ज्योतिषशास्त्रानुसार, कार्तिक एकादशीच्या दिवशी भगवान विष्णू जागृत होऊन भक्तांच्या कल्याणासाठी शुभ वेळा प्रदान करतात. या दिवशी व्रत धारण केल्याने मानसिक आणि शारीरिक सुख प्राप्त होते.

देवउठनी एकादशीचे फायदे (Benefits of Celebrating Devutthana Ekadashi)

देवउठनी एकादशीचे व्रत केल्याने पापांचा नाश होतो आणि मोक्ष प्राप्त होते. या दिवशी उपवास केल्याने भक्तांना विशेष फल मिळते. तसेच, देवांच्या कृपेने कुटुंबात सुख-समृद्धी वाधते.

देवउठनी एकादशीच्या निमित्ताने खास उपदेशिका (Tips for Celebrating Devutthana Ekadashi)

• देवाचे अलंकरण: भगवान विष्णूच्या प्रतिमेला अलंकरण करून सजवावे.
• फुलांचा वापर: भगवान विष्णूला विविध प्रकारची फुले अर्पण करावी.
• नैवेद्य: नैवेद्य म्हणून पवित्र अन्न, फळे आणि मिठाई अर्पण करावी.

देवउठनी एकादशीचा इतिहास (History of Devutthana Ekadashi)

देवउठनी एकादशीचा इतिहास पुरातन काळापासून चालत आलेला आहे. या दिवशी भगवान विष्णूने क्षीरसागरातील योग निद्रा सोडली होती. हा सण विशेषत: उत्तर भारत, महाराष्ट्र, गुजरात इत्यादी प्रदेशांमध्ये साजरा केला जातो.

निष्कर्ष (Conclusion)

कार्तिक एकादशीचा उत्सव भक्तांना भगवान विष्णूच्या आशीर्वादाची अनुभूती देतो. हा सण आपल्या धार्मिक जीवनात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. देवउठनी एकादशीने आपल्याला आध्यात्मिक शांती आणि मोक्षप्राप्तीची संधी मिळते. त्यामुळे, या दिवशी भगवान विष्णूची पूजा करून आपल्याला त्यांचे आशीर्वाद मिळतात.